Merkez Bankası, ülkemizdeki para akışını kontrol eden ve ekonomik hedeflere ulaşmada da etkin bir rol oynayan, bağımsız bir bankadır. Gücünü kamudan almış olmasına rağmen, aldığı tüm kararlarda hükümete ya da devlet büyüklerine bağlı olmadan kararlarını vermektedir. Merkez Bankası yapısına baktığımız zaman, idare merkezinin Ankara’da olduğunu, bünyesinde on altı adet genel müdürlüğün ve yirmi bir tane de şubesi olduğunu görebiliriz. 2016 yılının başında, Merkez Bankası bünyesinde toplamda 4 bin 746 kişinin çalıştığı da bilinmektedir.
Merkez Bankası yapısı, çalışan kişilerin sayısından da anlaşılacağı üzere, tamamen hiyerarşik bir yapıya göre kurulmuştur. Bu hiyerarşik yapının ise en üst organında Genel Kurul bulunmaktadır. Merkez Bankası hisselerine baktığımız zaman, %51’lik pay ile Hazine’yi görebiliriz. Bu da, Merkez Bankası’nın karar alma sürecinde son sözün ve en güçlü yetkinin Hazine’de olduğunu bizlere göstermektedir.
Merkez Bankası’nın Görevleri Nelerdir?
Merkez Bankası’nın tarihi geçmişine baktığımız zaman, farklı dönemlerde farklı görevleri üstlendiğini görebiliriz. Örneğin; 1930 yılında, Merkez Bankası görevlerine yönelik çıkan yasanıon ardından, Merkez Bankası’nın asıl görevi ekonomik kalkınma olmuştu. Fakat, ilerleyen dönemlerde yani 2000’li yıllara baktığımız zaman, Merkez Bankası’na yüklenen asıl görevin fiyat istikrarını sağlamak olduğunu söyleyebiliriz. Her ne kadar Merkez Bankası görevleri bu şekilde değişkenlik gösterse de, genel itibari ile şu sıralamayı yapmamız doğru olacaktır.
- Merkez Bankası’nın temel görevlerinin başında açık piyasa işlemleri gelmektedir.
- Türk Lirası’nın hem ülke ekonomisinde hem de tüm döviz piyasalarındaki değerini korumak adına tedbirler alınmasını sağlamaktadır. Burada, hükümet ile işbirliği yapmaktadırlar. Çözüm olarak ise, kur rejimlerinin ve faiz politikalarının uygulandığını görebiliriz.
- Birçok mali kurumun yerine getirmelerinin zorunlu olduğu umumi disponibilite ve zorunlu karşılıkların esaslarını belirlemekle yükümlüdürler.
- Türk Lirası’nın yalnızca döviz piyasalarında değil, emtia kaynaklarına göre de dengede kalması için çalışma yapmaktadırlar.
- Avans ve reeskont işlemlerinde kullanılacak tüm sınırlar, Merkez Bankası tarafından belirlenecektir.
- Ülke içerisinde bulunan altın ve döviz rezervlerini dengede tutmakla görevlidirler. Eğer, ülkede bulunan para arzının azaltılması istenirse, bunun için piyasaya tahvil sürülecektir. Tam aksi bir durum söz konusu olduğunda ise, tahvil alma yoluna gidecektirler.
- Mali piyasaların işleyişini takip etmek ve sorunları da çözmekle yükümlüdürler.
- Mevduat ile vade sürelerini belirlemek.
- Finansal sistemde ve işleyişte istikrarın sağlanması.
Görüldüğü gibi Merkez Bankası’nın genel itibari ile görevi, ekonomik kalkınma, para, maliye ve faiz politikaları ile istikrar etrafında belirlenmektedir. Yıllara göre de bu görevlerin bazılarına öncelik tanınmaktadır.
Merkez Bankası Organları Nelerdir?
Yukarıda da belirttiğimiz gibi, Merkez Bankası’nda tam bir hiyerarşik yapı görmekteyiz. Bu yapıyı yukarıdan alt kademelere doğru inceleyecek olursak;
- Genel Kurul
- Banka Meclisi
- Para Politikası Kurulu
- Denetleme Kurulu
- Başkanlık ve Yönetim Komitesi
Bu organlardan en üstü olan Genel Kurul, pay defterinde kayıtlı olan hissedarlardan oluşmakta ve her yılın Nisan ayında olağan toplantılarını gerçekleştirmektedirler. Bu kurula, guvernör adı verilen başkan öncüşük etmektedir. Merkez Bankası yapısı ve görevleri esas alınarak gerçekleştirilen bu toplantıda, aşağıda belirteceğimiz görüşmeler yapılır ve karara bağlanır.
- Banka Meclisi’nin hazırlamış olduğu yıllık rapor ve Denetleme Kurulu’nun bu rapor üzerinde yaptığı incelemeler ile toplantı başlar.
- Bankanın kar, zarar ve bilanço hesabı yapıldıktan sonra tetkik edilir.
- Kararlar Banka Meclisi üyeleri ve Denetleme Kurulu’na ibra edilir.
- Sermayenin arttırılması ya da azaltılması yönünde kararlar alınır.
- Esas Mukavele’de, uygulanacak politikaya uygun değişiklikler yapılır.
Tüm bu kararlar sırasında, Hazine’nin %51’lik hissesi olmasından dolayı, onay ya da red, yine Hazine tarafından verilecektir.