Engelli çalışanların, hangi kanuna tabi olduklarını bilmeleri, kendileri ile ilgili hükümleri incelemeleri ve bu hükümlerin Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesi ile çelişen ya da Sözleşmeye göre eksik kalan yanlarını tespit edebilmeleri, buna göre kendi haklarını nasıl savunacakları yönünde bilgi sahibi olmaları gerekir. Bilinmeli ki sadece istihdam edilmek, çalışma hakkını kullanmak bakımından yeterli değildir. Çalışma şartlarının engel durumuna uygunluğu, verilen işlerin engelliliği artırıcı veya ek engel getirici olmaması zorunludur.
Öte yandan engelli çalışanların tabi oldukları kanunlara göre farklı hakları kullanabildikleri, bir uygulama birliği olmadığı da bilinmektedir. Bu durumun, aynı güçlükleri yaşayan ve aynı ihtiyaçları olan insanlar arasında adil olmayan bir uygulama daha doğrusu “ayrımcılık” olarak değerlendirilmesi gerekir. Söz konusu engellilik olduğunda kanun koyucu; bu adaletsizliği ve ayrımcılığı önlemek için yapılan düzenlemeleri tüm personel kanunlarına aynı biçimde ve eşzamanlı işlenmesini sağlamalıdır.
Engelli çalışanın idari izinleri
Başbakanlık Genelgesine göre (2002/58); Valiliklerce okulların tatil edilmesi halinde (olumsuz hava şartları nedeniyle) aynı bölgedeki kamu görevlisi engelliler ve hamileler idari izinli sayılır. Ayrıca; 10-16 Mayıs Engelliler Haftasının ilk günü ile 3 Aralık Dünya Engelliler Gününde, engellilere yönelik faaliyet gösteren Konfederasyon, bağlı federasyonlar ve bağlı derneklerin kamu görevlisi olan yönetim kurulu üyeleri ile kamuda görev yapan tüm engelliler idari izinli sayılır.
Bu Genelgede yer alan “kamu görevlisi” ifadesinden; kamuda çalışan tüm personelin anlaşılması gerekir. Devlet Memurları Kanununda (DMK) kamu personelinin hangi statülerde istihdam edilebileceğini Kanunun 4.maddesinde belirtmiştir. Buna göre; memur, sözleşmeli personel, geçici personel ve sürekli/geçici işçiler kamu personelidir. Dolayısıyla yukarıda belirtilen idari izinlerden yararlanmaları gerektiği değerlendirilmektedir. Birçok kurumda da, tüm kamu görevlileri bu izin haklarını kullanabilmektedir. Bu izinleri kullanamayan engelli çalışanların idareye dilekçe ile başvurarak Genelgeden doğan haklarını talep etmeleri, olumsuz yanıt almaları halinde Kamu Denetçiliği Kurumuna başvurmaları tavsiye edilir.
Özel sektörde çalışan engelli işçiler için yukarıdaki izinleri düzenleyen bir mevzuat yoktur. Özel sektörde çalışan engellilerin, sendikalarından ve işverenlerinden bu izinler hakkında talepte bulunmaları önerilir.
Engelli memurun nöbet muafiyeti
DMK 101. Maddede “…Özürlü memurlara da isteği dışında gece nöbeti ve gece vardiyası görevi verilemez” ifadesi yer alır. Engelli memurun mesai/nöbet/vardiya muafiyeti sadece gece saatleri içindir. Hafta sonu gündüz saatlerinde mesai yazılabilir. Mesai saatleri 24 saat esasına göre devam eden kurumlarda hafta sonu mesai yapan engelli memura, hafta içi izin verilmesi gerekir.
DMK’da gece çalışma ve gece vardiyasına yönelik bir tanım yoktur. Bu nedenle Devlet Personel Başkanlığının (DPB) gece çalışma saatleri ile ilgili görüşüne bakılır. Başkanlığın “gece kavramının tanımı” hakkında yayınladığı 08.02.2016 tarih ve 819 sayılı görüşe göre; “günün 24 saatinde devamlılık gösteren hizmetlerinde görev yapan engelli memurların isteği dışında DMK’nın 100. maddesine istinaden belirlenen günlük çalışma saatleri dışındaki vardiyalarda çalıştırılmaması gerektiği, mütalaa edilmektedir”. Dolayısıyla memur için gece çalışma saatleri mesainin bittiği saat ile (örneğin saat 17.00) mesainin başladığı saat (örneğin saat 08.00) arasında kalan saatlerdir.
DPB’nin görüş metninde geçen DMK 100. Madde şudur: “Günlük çalışma saatlerinin tesbiti: Günlük çalışmanın başlama ve bitme saatleri ile öğle dinlenme süresi, bölgelerin ve hizmetin özelliklerine göre merkezde Cumhurbaşkanınca, illerde valiler tarafından tesbit olunur. Ancak engelliler için; engel durumu, hizmet gerekleri, iklim ve ulaşım şartları göz önünde bulundurulmak suretiyle günlük çalışmanın başlama ve bitiş saatleri ile öğle dinlenme süreleri merkezde üst yönetici, taşrada mülki amirlerce farklı belirlenebilir. Memurların yürüttükleri hizmetin özelliklerine göre, bu madde uyarınca tespit edilen çalışma saat ve süreleri ile görev yerlerine bağlı olmaksızın çalışabilmeleri mümkündür. Bu hususa ilişkin usûl ve esaslar, Cumhurbaşkanınca belirlenir”.
Muvazzaf personelin nöbet muafiyeti
TSK’da görev yapan engelli memurlara TSK İç Hizmet Yönetmeliğinin 382. Maddesine göre; isteği dışında gece nöbeti ve gece vardiyası görevi verilemez. Jandarma Genel Komutanlığında da Nöbet Hizmetleri Yönetmeliğine göre, Komutanlıkta görev yapan engelli personele isteği dışında gece nöbeti ve gece vardiyası görevi verilemez. TSK’da muvazzaf engelli personelin gece nöbeti ve gece vardiyasından muaf olmasına yönelik bir düzenleme yok iken, Jandarma Genel Komutanlığında, Nöbet Hizmetleri Yönetmeliğinde muvazzaf-memur ayrımı yapılmaksızın tüm engelli çalışanlara hüküm uygulanmıştır. TSK’da görev yapan engelli muvazzaf personele, idari başvuru yapmaları, olumsuz yanıt almaları halinde Kamu Denetçiliği Kurumuna Başvurmaları önerilir.
Sözleşmeli engelli personelin nöbet/vardiya muafiyeti
“Engelli sözleşmeli personele de isteği dışında gece nöbeti ve gece vardiyası görevi verilemez” ifadesi 14.05.2018 tarihinde Sözleşmeli Personel Çalıştırılmasına İlişkin Esaslara eklenmiştir.
Engelli işçinin nöbet/vardiya muafiyeti
Engelli işçilerin, İş Kanununda engelli sağlık kurul raporuna istinaden tanımlanmış bir nöbet/vardiya muafiyet hakkı yoktur. Engel durumu nedeniyle ya da sağlık şartları nedeniyle gece çalışmasında güçlük yaşayan işçiler için mevcut durumunu hekim raporu ile belgelemesi istenir. Bu durumdaki işçiler, eğer engelli sağlık kurul raporunda gece çalışamayacağına dair bir ifade yok ise “durum bildirir rapor” almaları gerekir. Bu raporla kuruma/işverene başvuran işçi, olumsuz yanıt alırsa işçinin Kamu Denetçiliği Kurumuna başvurması önerilir. Bu bilgi özel sektörde çalışan engelli işçiler için de geçerlidir.
Postalar Halinde İşçi Çalıştırılarak Yürütülen İşlerde Çalışmalara İlişkin Özel Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik; “İşçi Postalarının Değişme Süresi” Başlıklı Madde 8’e göre;
“Gece ve gündüz işletilen ve nöbetleşe işçi postaları çalıştırılarak yürütülen işlerde postalar; en fazla bir iş haftası gece çalıştırılan işçilerin, ondan sonra gelen ikinci iş haftasında gündüz çalıştırılmaları suretiyle ve postalar birbirlerinin yerini alacak şekilde düzenlenir. Zorunluluk olmadıkça işçilerin postaları değiştirilemez. Ancak 4857 sayılı İş Kanununun 69 uncu maddesi uyarınca, gece çalışması nedeniyle sağlığının bozulduğunu raporla belgeleyen işçiye işveren, olanakların elverdiği ölçüde gündüz postasında durumuna uygun bir iş verir”.
Gece çalışması mümkün olmayan engellilerin, engelli sağlık raporu alımında, raporun “çalışamayacağı iş alanları” bölümüne “gece saatlerinde çalışamaz” ifadesinin yazılmasını talep etmeleri önerilir.
- Bu yazı 19.07.2019 tarihi itibarı ile günceldir. Zaman içinde değişiklik olabileceğinden kaynak mevzuatı gözden geçirilmesi önerilir.
- Kaynaklar:
- Başbakanlık Genelgesi (2002/58)
- Devlet Memurları Kanunu
- Devlet Personel Başkanlığı Görüşü; 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 101’inci maddesinde yer alan “gece” kavramının tanımı hk. (08/02/2016-819)
- İş Kanunu
- Jandarma Genel Komutanlığı Nöbet Hizmetleri Yönetmeliği
- Postalar Halinde İşçi Çalıştırılarak Yürütülen İşlerde Çalışmalara İlişkin Özel Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik
- Sendikal Gelişmeler Doğrultusunda Alınacak Önlemler Konulu Başbakanlık Genelgesi (2010/2)
- Sözleşmeli Personel Çalıştırılmasına İlişkin Esaslar
- TSK İç Hizmet Yönetmeliği
- Ayşe SARI, Sosyal Hizmet Uzmanı
- Sağlık Hizmetleri Sendikası Engelliler Komisyon Başkanı
- Sivil Memurlar Sendikası Engellilik Mevzuat Danışmanı
- Mobbing İle Mücadele Derneği Engellilik Genel Koordinatörü