Engelli Sağlık Kurul Raporlarına ve Çocuklar İçin Özel Gereksinim Raporlarına İtirazın Usul ve Esasları
Ayşe SARI, Sosyal Hizmet Uzmanı
Bilindiği üzere 20 Şubat 2019 tarihinde çocuklar ve erişkinler için engelli sağlık kurul rapor alımlarını düzenleyen Özürlülük Ölçütü, Sınıflandırması ve Özürlülere Verilecek Sağlık Kurulu Raporları Hakkında Yönetmelik yürürlükten kaldırdı. Bu tarihte; Erişkinler İçin Engellilik Değerlendirmesi Hakkında Yönetmelik ve Çocuklar İçin Özel Gereksinim Değerlendirmesi Hakkında Yönetmelik (ÇÖZGER) yürürlüğe girdi. Böylece erişkin ve çocuklar için ayrı ayrı değerlendirme yapılması mümkün oldu.
Eski tarihli raporlar geçerli mi?
Birçok engelli birey ve kurumun; belirli bir tarih öncesi alınmış raporların geçersiz olup yenilenmesine gerek olduğu yönünde, yanlış bilgiye sahip olduğunu görüyoruz. 2005 yılında yürürlüğe giren Engelliler Hakkında Kanun metninde; bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarih öncesi alınmış raporların süresi içinde geçerli olduğu hüküm altına alındı. 20 Şubat 2019 öncesinde eski Yönetmeliğe göre alınmış tüm raporlar da süresi içinde geçerlidir. Dolayısıyla sürekli raporlar ömür boyu geçerli olup, yenilenmesine gerek yoktur. Sürekli raporu olanlardan kurumlar tarafından yeni rapor istenmeyeceği her iki Yönetmeliğin “kazanılmış haklar” başlığında yer alır. Bu durumun tek istisnası süreli olan raporların bitimine 6 aydan süre kalmış ise ve kişi ÖTV avantajı ile araç almak ister ise rapor yenileyebilir. Bunun yanın da ÖTV avantajı, ÖTV Kanunun yürürlüğe girdiği 01.08.2002 tarihinden sonra geçerli olduğundan, bu tarihten önce alınmış raporlar sürekli dahi olsa, araç alımında rapor yenilenmesi gerekir.
Raporların kaydedildiği bir sistem var mı?
Yeni Yönetmeliklere düzenlenen raporlar, Sağlık kurulu raporları Sağlık Bakanlığı e-Rapor Sistemi üzerinden numara alınarak hazırlanır. Sonuçlanan raporlar, kişilerin e-nabız sistemine kayıt edilir. Hakların talebinde rapor örneği gerekeceğinden, kişiler e-nabız sisteminden raporun çıktısını alarak ilgili başvuru yetkilisine verebilirler. Ulusal Engelli Sağlık Raporu Bilgi Sistemi’ne kaydedilip sistemden rapor numarası alınmadan düzenlenen raporlar geçersiz rapor kabul edileceğinden, ilgili kurumlar arası elektronik imzalı veri paylaşımına dair sistemlerin tamamlanmasını müteakip tüm raporların ilgili Bakanlıklarca elektronik ortamda görülmesi ve takip edilmesi sağlanacak.
Eski Yönetmeliğe göre alınmış engelli sağlık kurul raporlarının sisteme kaydının yapılması hastanelerin sorumluluğudur. Hastaneler raporlara ilişkin kayıt defterlerini 20 yıl arşivde korumak zorundadır. Bu süre içinde ya da 20 yıl öncesinde rapor almış olanlar; ellerindeki rapor asılları ile birlikte İl Sağlık Müdürlüğüne ya da doğrudan rapor alınan hastaneye dilekçe ile başvuru yaparak, raporlarının sisteme kaydını yaptırabilirler. Ellerinde rapor aslı olanlardan yeniden rapor istenmesi söz konusu değil.
ÇÖZGER’in özelliği nedir?
Çocuklar artık engel oranı ile değil “gereksinim” temellinde değerlendirilebilecek. ÇÖZGER ile çocukların hangi hizmetlere gereksinimleri olduğu belirtilmek suretiyle çocukların ve ailelerinin hak ve hizmetlere ulaşmalarını kolaylaştırılması hedeflenmiş ancak yürürlüğe girdiği günden bu güne birçok çocuğun sorun yaşadığını da biliyoruz. Bu sorunların başında; gereksinim değerlendirmesinin hekimler tarafından eksik ya da yanlış yapılması, bu durumda çocuğun alacağı özel eğitim desteğinin zamanında ve doğru bir biçimde verilememesi gelmektedir. Böylece birçok çocuk, gereksiniminin karşılığı olan destek eğitimi alamıyorlar. Sorunun varlığı Rehberlik Araştırma Merkezlerine (RAM) başvuru yapıldığında anlaşılıyor. İşte tam da o günlerde ÇÖZGER’e itirazın süresi dolmuş oluyor.
Çocuklar için artık gereksinim seviyesine göre rapor verilecek. Bu gereksinim düzeylerinin karşılığı olan engellilik oranları şu şekilde:
1. Kategori Özel gereksinimi vardır (ÖGV),
2. Kategori Hafif düzeyde ÖGV,
3. Kategori Ortadüzeyde ÖGV,
4. Kategori İleri düzeyde ÖGV,
5. Kategori Çok ileri düzeyde ÖGV,
6. Kategori Belirgin özel gereksinimi vardır (BÖGV),
7. Kategori Özel koşul gereksinimi vardır (ÖKGV)
Bu tablo Yönetmeliğin ek kısmında, “mevzuatla uyum arandığında kullanılacak tablo” olarak yer alıyor. Son üç kategori hakların kullanımında “ağır engelliliğin” karşılığı olarak kabul ediliyor.
Erişkinler için ağır engelli ibaresi kalktı mı?
Erişkinler için engel oranı değerlendirmesi devam ediyor. Ağır engellilik yerine “tam bağımlı birey” ifadesi kullanılıyor. Diğer bağımlılık düzeyleri; “bağımsız” ya da “kısmi bağımlı” ifadeleri olarak belirtilmiş.
Yönetmelikler hakların kullanımını nasıl sağlar?
Erişkinler için engelli sağlık kurulu raporunda, kişilerin engel ve sağlık durumunun belirtilmesi, çocuklar için özel gereksinim raporunda ise, gereksinim düzeyinin belirtilmesi esas alınmıştır. Dolayısıyla raporda haklara ilişkin bir ifade olması gerekmiyor. Örneğin; ÖKGV ibaresi olanlarda “ÖTV istisnalı araç alır” ibaresine gerek yoktur. Bunun yanında , “sosyal yardım alır”, “vergi indiriminden yararlanır”, “erken emekli olur” gibi ifadelere yer verilmez. Bu raporlara göre ne tür hizmet verilebileceği yönündeki değerlendirme; raporun sunulacağı ilgili kurum (MEB, AÇSHB veya Hazine ve Maliye Bakanlığı vb.) tarafından yapılacaktır.
İlk kez rapor alacak olanlar ne yapmalı?
İlk kez rapor alacaklar için başvuru; ALO182’den randevu alınarak başlar. Halen doğrudan başvuru alan hastaneler de var. Ancak Sağlık Bakanlığı yakın zamanda rapor başvurularını merkezi randevu sistemi üzerinden sürdürmeyi planlıyor.
ÇÖZGER raporuna ve engelli sağlık kurul raporuna itirazlarında dikkat edilecek hususlar neler?
- İtiraz yeri neresi?: İtirazlar, rapor almak isteyen kişinin rapor için başvurduğu yerdeki veya yerleşim yerindeki (ikametgâhındaki) il sağlık müdürlüklerine yapılır.
- İtirazı kimler yapar?: ÇÖZGER raporlarına, bakım veren kişi veya raporu talep eden kurum tarafından il sağlık müdürlüğüne itiraz edilir. Erişkin raporlarına ise engelli birey, vasisi veya raporu talep eden kurum tarafından itiraz edilir.
- İtiraz etmek için belirli bir süre şartı var mı?: Rapor kişinin kişisel talebi üzerine alınıyorsa; kişiye teslim edildikten sonra; 30 gün içinde rapora itiraz yapılabilir. İtiraz edilmeyen raporlar kesinleşir ve süresi içinde yapılmayan itirazlar değerlendirilmez. Kurum itirazlarında süre aranmaz.
- Rapora itiraz için belirlenen 30 günlük sürenin başlangıç tarihi nasıl belirlenir?: İtiraz edilecek ise, 30 günlük sürenin başlangıcında dikkate alınacak tarih; rapor tarihi yani kurul başkanının raporu imzaladığı tarih değil, raporun kişiye teslim edildiği tarihtir. Sağlık Bakanlığı Genelgesinde (2019/6) “ilgili kişi, raporu, raporun verildiği sağlık kurum ve kuruluşundan aldığı tarihte ya da e-devlet üzerinden gördüğü tarihte teslim almış sayılır. Bu tarih, teslim tarihi olarak kabul edilir” ifadesi yer alır. Burada dikkat edilecek husus; rapor elden teslim alınıyorsa imza atılan belgeye teslim alınan tarih yazılmalı.
- İlk 30 gün içinde itiraz edilemezse ne olur?: Rapor teslim alındıktan sonra ilk 30 günlük sürede itiraz edilmez ise rapor kesinleşir. Kesinleşen rapor hakkında yetişkin ve çocuklar için aynı gereksinim alanı, ile ilgili yeni rapor başvurusu en erken altı ay sonra kabul edilir. Bu 6 aylık süre bireysel başvurular içindir. Kurum sevki söz konusu olduğunda süre şartı yoktur.
- Bir hak talebi için başvurulan kurumların rapor itiraz süreci başlatmaya hakkı var mı?: Kurumlar, itiraz süreci başlatabilir. Kurum itirazları gerekçe belirtilerek yazı ile yapılır. Kurum itirazlarında süre aranmaz. Özellikle Rehberlik Araştırma Merkezlerinde, ÇÖZGER ile ilgili tespit edilen bir sorun varsa ve 30 günlük süre aşılmışsa; ailelerin RAM sevki talep etmeleri yerinde olacaktır. Böylece çocuklar için en az 6 ay beklemeden yeniden rapor alınabilir.
- Rapora itiraz edildiğinde süreç nasıl devam eder?: Rapora itiraz edilmesi hâlinde birey, il sağlık müdürlüğü tarafından yetkili en yakın farklı bir sağlık kuruluşuna ya da önceki raporu farklı sağlık kuruluşundan alınmış ise sürekli izleminin yapıldığı sağlık kuruluşuna gönderilir. İtiraz edilen rapor ile itiraz üzerine verilen rapordaki kararlar aynı yönde ise rapor kesinleşir. Rapor sonuçlarının farklı olması ve itirazın devam etmesi hâlinde, müdürlük tarafından en yakın hakem hastaneye yönlendirilir. Yönetmelikte geçen “itirazın devam etmesi halinde” ifadesi, kişinin ilk raporundan farklı rapor sonucuna itirazının olup olmadığıdır. İkinci rapora itirazın devamı hâlinde de, itiraz en fazla 30 gün içerisinde yapılabilir. Hakem hastane tarafından verilen karar kesindir.
- Rapor alınan hastane, zaten hakem hastane ise yine de itiraz gerekir mi?: İlk raporun alındığı hastane ile il sağlık müdürlüğünün yönlendirdiği ikinci hastane hakem hastane olsa dahi, bu hastaneden alınan rapor, hakem hastane raporu olarak kabul edilmez.
- Hakem hastane kararından sonra yeniden rapor alınabilir mi?: Hakem hastane kararı ile süresinde itiraz edilmeyerek kesinleşen rapor hakkında aynı gereksinim alanı ile ilgili yeni rapor başvurusu en erken altı ay sonra kabul edilir.
- Terör, kaza ve yaralanma nedeniyle verilen raporlarda; ilaç tedavisi, cerrahi tedavi ve/veya rehabilitasyon ile engel oranının değişmeyeceği hakem hastane kararı ile kesinleşen sürekli ibareli raporlar için yeni rapor başvurusu kabul edilmez.
- Hakkında “kontrol muayenesi” istenen çocuklar ve erişkinler için süreç nasıl olur? Süreli/sürekli verilen raporlar ile ilgili olarak kurumlar tarafından talep edilen kontrol muayenelerinde (SGK’nın erken emeklilik/malulen emeklilik ya da vergi dairesinin vergi indirimi başvurularında isteyebileceği gibi) itiraz yolu izlenmeden, kişi kurumdan aldığı sevk belgesi ile doğrudan hastaneye başvuru yapar.
- Yeni bir engel ya da gereksinim ortaya çıktığında yeniden değerlendirme yapılır mı? Erişkinler için yeni bir engel durumunun ortaya çıkması veya mevcut engellilik durumunda bir değişiklik meydana gelmesi hâlinde, bireyin (kendisi, vasi ya da yasal temsilci ile) talebi ve ilgili branş hekiminin sağlık kuruluna sevki uygun görmesi üzerine süre aranmaksızın engellilik durumu yeniden değerlendirilir ve yeni rapor düzenlenir. Yani yeniden değerlendirme için rapor düzenleyen hekimin olurunun alınması gerekir.
- Çocuğun özel gereksiniminin değişmesi hâlinde yeniden değerlendirme yapılır mı?: Çocuğun özel gereksinimi değiştiğinde bakım veren kişinin talebi ve ilgili branş hekiminin kurula sevki uygun görmesi üzerine süre aranmaksızın çocuğun özel gereksinimi yeniden değerlendirilir ve yeni rapor düzenlenir. Yani yeniden değerlendirme için rapor düzenleyen hekimin olurunun alınması gerekir.
- ÇÖZGER raporu sürekli olanların rapor değiştirmesine gerek var mı?: ÇÖZGER raporu olan çocukların 18 yaşını doldurmaları sebebiyle raporları geçersiz hâle gelecek. Bu kişiler, hasatneye başvuru yaparlar ve erişkin Yönetmeliğine göre değerlendirilirler. Bu işlem için rapora itiraz edilmeden doğrudan hastaneye başvurulur.
- ÇÖZGER raporu olan çocuk erişkin raporunu ne zaman alabilir? ÇÖZGER geçersiz olacağından 18 yaşını doldurdukları tarihten itibaren en geç üç ay içerisinde yeniden engellilik durumunun tespiti için başvuruda bulunulmalı. ÇÖZGER alan çocuğun 18 yaşını doldurmasına 6 aydan az süre kala, erişkin ile ilgili Yönetmelik kapsamında değerlendirme istenebilir. Bu durumda alınacak rapor çocuk 18 yaşını doldurduğunda geçerli hale gelir. Dolayısıyla ÇÖZGER, bu süre içinde geçerliliğini korur.
- Raporun bitimine ne kadar süre kala yeni rapor için başvuru yapılabilir?: Süreli olarak düzenlenen raporlarda, sürenin bitmesine altı aydan kısa bir süre kalması durumunda, bireye talebi üzerine tekrar rapor verilebilir. Bu durumda rapora itiraz edilmesine gerek yoktur.
Son olarak; süresi içinde geçerli olan raporların yenilenmesinin talep edilebileceği durumlar şunlardır:
Geçerli engelli sağlık raporu ya da ÇÖZGER raporu olan bir kişi aşağıdaki şartlarda yeniden değerlendirme talep edebilir:
- Kişi, engel durumunda ilerleme ya da iyileşme olduğunu beyan ederse,
- Çocuğun özel gereksinim düzeyinde değişme varsa,
- Özel gereksinim düzeyine karşılık gelen teşhis kodunda eksiklik ya da hata varsa yazılmamışsa,
- ÇÖZGER raporu olan çocuk 18 yaşını doldurduğunda,
- İlave bir engel durumu varsa,
- Raporda ağır engellilik ve yeni Yönetmeliklere göre ağır engelliliğin karşılığı olan ifadeler bakımından bir yanlışlık olduğu düşünülüyorsa,
- Bir işe yerleşmek söz konusu olduğunda; kişinin raporunda “çalışabilir” ibaresi yoksa ve raporda “çalıştırılamayacağı iş alanları” kısmının doldurulması gerekiyorsa,
- Raporda olması gereken ibareler eksik yazılmışsa (raporun süresi, teşhis, bağımlılık durumu, yetişkinler için çalıştırılamayacağı iş alanları vb. gibi)
Ayşe SARI, Sosyal Hizmet Uzmanı
Sağlık Hizmetleri Sendikası (SAHİMSEN) Engelliler Komisyon Başkanı
Sivil Memurlar Sendikası Genel Merkez Engellilik Mevzuat Danışmanı
Gülhane Eğitim ve Araştırma Engelli Danışma ve Koordinasyon Birim Sorumlusu
Türkiye Engelsiz Yaşam ve Sosyal hizmet Vakfı (TEYVAK) Yönetim Kurul Üyesi
Gören Kalpler Eğitim Derneği Yönetim Kurul Üyesi
Engelli Çocuk Hakları Ağı ( EÇHA) Üyesi
Mobbing ile Mücadele Derneği Engellilik Genel Koordinatörü
Biyonik-Der Danışma Kurul Üyesi
Ayrıntılı bilgi için aşağıdaki mevzuatı inceleyebilirsiniz:
- Çocuklar İçin Özel Gereksinim Değerlendirmesi Hakkında Yönetmelik: http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2019/02/20190220-1.htm
- Erişkinler İçin Engellilik Değerlendirmesi Hakkında Yönetmelik http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2019/02/20190220-2.htm
- Sağlık Raporlarına İlişkin Usul ve Esasları okumak, engelli sağlık kurul raporu vermeye yetkili hastane ve bölge hakem hastaneleri görmek için bakınız: https://shgm.saglik.gov.tr/TR,25678/saglik-raporlarina-iliskin-usul-ve-esaslar-bolge-hakem-hastaneleri-guncellendi.html
- Sağlık Bakanlığı Genelgesi, 28.03.2019 tarih, Sayı: 2019/06, Erişkinler İçin Engellilik ve Çocuklar İçin Özel Gereksinim Değerlendirmesi Hakkında Yönetmeliklerin Uygulanması Konulu, https://tig.saglik.gov.tr/TR,54170/eriskinler-icin-engellilik-ve-cocuklar-icin-ozel-gereksinim-degerlendirmesi-hakkinda-yonetmeliklerin-uygulanmasi-konulu-201906-sayili-genelge-yayimlanmistir.html
- Engelli Raporlarının Düzenlenmesinde Uyulacak Kurallar: https://dosyamerkez.saglik.gov.tr/Eklenti/30314,engelli-saglik-kurulu-raporlarinin-duzenlenmesinde-uyulacak-kurallar-hakkinda-duyurupdf.pdf?0