Yaşanan sorun nedir?
İşe girerken engelli olmayıp sonradan engelli sağlık raporu alanlar kurumlarına bu durumlarını ifade etmek istediklerinde bazı olumsuzluklarla karşılaşabilirler. Nedir bunlar:
1.İşe girerken engelli değilsen, şimdi de engelli kontenjanına geçemezsin.
2. Sonradan engelli olmuşsun, engelli erken emekliliğinden yararlanamazsın.
3. Vergi indirimi almak zorundasın yoksa engelli kontenjanına alınamazsın.
4. Sonradan engelli olanlar engelli haklarından yararlanamaz.
Bu cümleler bu zamana dek sonradan engelli olup bana ulaşan ve kurumlarınca sorun yaşatılan kişilerden alıntıladığım cümlelerdir. Burada sorun; kurum yetkililerin konu hakkında bilgi sahibi olmamaları, doğru bilgiye ulaşma isteğinde olmamaları hatta bildikleri yanlışları düzeltmek istememeleridir.
Bu yazının, engelli çalışanlar ve kurum yetkilileri (yönetici, işveren, personel ve idari kısım, çalışma arkadaşları vb.) için aydınlatıcı olmasını diliyorum.
Engelli Kamu Personeli Seçme Sınavlar ve Engellilerin Devlet Memurluğuna Alınmaları Hakkında Yönetmeliğe göre (7 Şubat 2014 tarih) Engelli: Doğuştan veya sonradan; bedensel, zihinsel, ruhsal, duyusal ve sosyal yetenekleri bakımından engel oranının yüzde kırk veya üzerinde ve çalışabilir durumda olduğunu mevzuat hükümlerine göre alınacak sağlık kurulu raporu ile belgeleyenler olarak tanımlanmaktadır.
Sonradan engelli olup engelli sağlık kurul raporunu kurumlarına ibraz eden bu memurların kurumları tarafından ivedilikle Devlet Personel Başkanlığın internet sitesindeki “DPB e-Uygulama” ya kayıt edilmesi zorunludur. Engelli sağlık raporunu kuruma bildiren çalışan için herhangi bir sebeple gerekli işlemleri yapmayan, DPB ye bildirimi bekleten ve çalışanın engelli olmasına dair haklarını kullanımını engelleyen kurum ve iş verenler engelliliğe dayalı ayrımcılık yaptıklarını bilmelidirler.
Engelli bireylerin doğuştan/sonradan, işe girerken/işe girdikten sonra engelli olmaları ile ilgili olarak hakların kullanımında bir ayrım yoktur. BM Engelli Hakları Sözleşmesi, Anayasa, 5378 sayılı Engelliler Hakkında Kanun, EKPSS Yönetmeliği ve Özürlülük Ölçütü, Sınıflandırılması ve Özürlülere Verilecek Sağlık Raporları Hakkında Yönetmelik ve diğer mevzuatda bu ayrıma dair hiçbir işaret yoktur.
Dolayısıyla hukukun ‘’kişi yararının üstün tutulması ve hükmün kişi yararına yorumlanması’’ ilkeleri düşünüldüğünde; olmayan bir hükmün engelli bireylerin aleyhine sonuç doğuracak şekilde yorumlanması hakkaniyetli olmayacaktır. Sonradan engelli olanların haklarının kullanımında farklı muamelede bulunmak fiilinin; BM Engelli Hakları Sözleşmesi, Anayasa ve Engelliler Hakkında Kanunda yer alan ve yasaklanan engelliliğe dayalı ayrımcılık olarak kabul edilmesi gerekecektir.
Çalışırken sonradan engelli olanların, engelli olmalarından dolayı erken olmalarını sağlayan düzenleme 5510 sayılı Yasanın Geçici 4. maddesinde yer alır. Buradan da anlaşılacağı üzere; işe girdikten sonra engell hale gelenler tıpkı EKPSS ile atanan memur ya da işe girerken engelli olan memur gibi erken em eklilik dahil her hakkı kullanabilmektedir. Erken emeklilik ile ilgili hüküm şudur: “Ancak çalışmaya başladıktan sonra, Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmet sunucularının sağlık kurullarınca usulüne uygun düzenlenecek raporlar ve dayanağı tıbbî belgelerin incelenmesi sonucu, Kurum Sağlık Kurulunca çalışma gücündeki kayıp oranının;
a) % 50 ilâ % 59 arasında olduğu anlaşılan sigortalılar, en az 5760 (prim gününü tamamlayan ve 17 yılı dolduran),
b) % 40 ilâ % 49 arasında olduğu anlaşılan sigortalılar, en az 6480 (prim gününü tamamlayan ve 18 yılı dolduran)
gün uzun vadeli sigorta kolları primi bildirilmiş olması kaydıyla, haklarında bu fıkra hükümleri uygulanır’’.
Engelli çalışanın işe girmeden ya da sonradan engelli olmasına bakılmaksızın engelli erken emekliliğinden yararlanması için vergi indirimi yaptırmasına gerek yoktur (1 Ekim 2008 öncesi işe girmiş olan SSK lı çalışan hariç). Engelli erken emekliliği ve diğer haklardan yararlanılması konusunda vergi indirim belgesi sonucu bağlayıcı değildir. Dolayısıyla Vergi Dairesinden engel oranının %40 ın altında onaylanması, bireyin engelli sağlık raporundan doğan engellilik halini değiştirmez. Esas olan sağlık kurul raporudur. Vergi indirim belgesi sonucu sadece vergi indirimi hakkı için bağlayıcıdır. Bu da kişinin kendisini ilgilendirir.
Bunlardan anlaşılacağı üzere; sonradan engelli olan memur Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Sosyal Hizmetler İl Müdürlüklerinden alınan engelli kimlik kartını almaya hak kazanır. Böylece erken emeklilik dahil, tüm kamusal indirimlerden, mevzuat çerçevesinde tanımlanmış engelli haklarından yararlanırlar.
Yukarıdaki bilgiler DPB, ASPB, ÇSGB ve SGK ile yapılan istişareler sonrasında elde edilen bilgilerdir. DPB Tel: 0 312 408 7000. Buradan engelli memurlar için işlem yapan kısım istenebilir. Konu hakkında yaşanan tereddütlerde Devlet Personel Başkanlığına görüş sorulması uygun olacaktır. Çalıştığı kurumda bu konuda sorun yaşayan çalışanların yazılı başvuru yapmalarını ve bu başvuruda “tereddütte kalındığı takdirde DPB’nın ilgili biriminden görüş alınması için gereğinin yapılmasını arz ederim” ifadesini yazmalarını öneriyorum.
BİRLEŞMİŞ MİLLETLER ENGELLİ HAKLARI SÖZLEŞMESİ
Bu Sözleşmenin hükümleri ülkemizde iç hukuk metnidir.
Madde 27- Çalışma ve İstihdam
1. Taraf Devletler, engellilerin çalışma hakkını diğerleriyle eşit bir şekilde tanır; ve bu hak, engellilerin açık, kapsayıcı ve erişilebilir nitelikte bir iş piyasası ve çalışma ortamında, serbestçe seçtikleri bir işte hayatlarını kazanmaları fırsatını da içerir.
Taraf Devletler, çalışırken sakatlananlar dahil tüm engellilerin çalışma hakkının hayata geçmesini, yasama tedbirleri dahil uygun tüm tedbirleri alarak, güvence altına almalıdır.
Buna ek olarak: (a) İşe alım ve istihdam edilme koşullarında, istihdam sürerken, kariyer gelişimi ve sağlıklı ve güvenli çalışma koşulları dahil olmak üzere, istihdama ilişkin her hususta, engelliliğe dayalı ayrımcılığı yasaklar;
(b) Adil ve uygun çalışma koşullarının sağlanmasına ilişkin olarak, engellilerin hakları diğerleriyle eşit bir şekilde korunmalıdır. Bu, fırsat eşitliğini, eşit değerde bir iş için engellilere eşit ücret verilmesini ve tacizden korunma ve mağduriyetin giderilmesi dahil olmak üzere güvenli ve sağlıklı çalışma koşullarını içerir;
(c) Engellilerin diğerleriyle eşit bir şekilde iş ve sendikal haklarını kullanabilmelerini sağlar;
(d) Engellilerin diğerleriyle eşit bir şekilde genel teknik ve mesleki rehberlik programlarına, yerleştirme hizmetlerine, meslek içi sürekli eğitime etkili erişimini sağlar,
(e) İş piyasasında engellilerin istihdam olanaklarını ve kariyer gelişimini desteklemek ve engellilerin iş aramasına ve işe başlamasına, çalışmaya devam etmesine ve işe geri dönmelerine yardım eder;
(f) Serbest çalışma, girişimcilik, kooperatif kurma ve kendi işini kurma konusundaki fırsatları geliştirir;
(g) Engelli kamu sektöründe istihdam eder;
(h) Olumlu eylem programları, teşvikler ve diğer tedbirleri de içerebilecek uygun politika ve tedbirlerle, engellilerin özel sektörde çalıştırılmasını destekler;
(i) Engellilerin çalıştıkları işyerlerinde makul uyumlaştırmanın yapılmasını sağlar;
(j) Engellilerin açık iş piyasasında iş tecrübesi kazanmasını sağlar;
(k) Engelliler için mesleki ve profesyonel rehabilitasyon, işe uyum ve çalışmaya dönüş programları yürütür.
2. Taraf Devletler, engellilerin köle olarak tutulmamalarını sağlamalı ve engellileri zorla çalıştırılmaya ve mecburi çalışmaya karşı diğerleriyle eşit bir şekilde korumalıdır.
ANAYASA HÜKÜMLERİ
1) Anayasa Madde 49: “Çalışma, herkesin hakkı ve ödevidir.” Bu maddeye göre engelli bireylerin çalışma hakkı korunmuş aynı zamanda çalışma bir ödev olarak belirlenmiştir.
2) Anayasa Madde 50: ‘’ Kimse, yaşına, cinsiyetine ve gücüne uymayan işlerde çalıştırılamaz. Küçükler ve kadınlar ile bedenî ve ruhî yetersizliği olanlar çalışma şartları bakımından özel olarak korunurlar.’’
3) Anayasa Madde 70:’’Her Türk, kamu hizmetlerine girme hakkına sahiptir. Hizmete alınmada, görevin gerektirdiği niteliklerden başka hiçbir ayırım gözetilemez.’’
4) Anayasa Madde 10:’’(Ek fıkra: 07.05.2010-5982/1 md.) Çocuklar, yaşlılar, engelliler, harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleri ile malul ve gaziler için alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı sayılmaz.
5378 SAYILI ENGELLİLER HAKKINDA KANUN
Genel esaslar Madde 4- (Değişik: 06.02.2014-6518/64 md.): Bu Kanun kapsamında bulunan hizmetlerin yerine getirilmesinde;
a) Engellilerin insan onur ve haysiyetinin dokunulmazlığı temelinde, kendi seçimlerini yapma özgürlüğünü ve bağımsızlığını kapsayacak şekilde bireysel özerkliğine saygı gösterilmesi esastır.
b) Engelliliğe dayalı ayrımcılık yapılamaz, ayrımcılıkla mücadele engellilere yönelik politikaların temel esasıdır.
c) Engellilerin tüm hak ve hizmetlerden yararlanması için fırsat eşitliğinin sağlanması esastır.
d) Engellilerin bağımsız yaşayabilmeleri ve topluma tam ve etkin katılımları için erişilebilirliğin sağlanması esastır. e) Engellilerin ve engelliliğin her tür istismarının önlenmesi esastır.
f) Engellilere yönelik hizmetlerin sunumunda aile bütünlüğünün korunması esastır.
g) Engeli olan çocuklara yönelik hizmetlerde çocuğun üstün yararının gözetilmesi esastır.
h) Engeli olan kadın ve kız çocuklarının çok yönlü ayrımcılığa maruz kalmaları önlenerek hak ve özgürlüklerden yararlanmalarının sağlanması esastır.
i) Engellilere yönelik politika oluşturma, karar alma ve hizmet sunumu süreçlerinde engellilerin, ailelerinin ve engellileri temsil eden sivil toplum kuruluşlarının katılımının sağlanması esastır.
j) Engellilere yönelik mevzuat düzenlemelerinde Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığının görüşü alınır.
Ayrımcılık Madde 4/A- (Ek:06.02.2014-6518/65md.): Doğrudan ve dolaylı ayrımcılık dâhil olmak üzere engelliliğe dayalı her türlü ayrımcılık yasaktır. Eşitliği sağlamak ve ayrımcılığı ortadan kaldırmak üzere engellilere yönelik makul düzenlemelerin yapılması için gerekli tedbirler alınır. Engellilerin hak ve özgürlüklerden tam ve eşit olarak yararlanmasını sağlamaya yönelik alınacak özel tedbirler ayrımcılık olarak değerlendirilemez.
İstihdam Madde 14- (Değişik: 06.02.2014-6518/72 md.): İşe başvuru, alım, önerilen çalışma süreleri ve şartları ile istihdamın sürekliliği, kariyer gelişimi, sağlıklı ve güvenli çalışma koşulları dâhil olmak üzere istihdama ilişkin hiçbir hususta engelliliğe dayalı ayrımcı uygulamalarda bulunulamaz. Çalışan engellilerin aleyhinde sonuç doğuracak şekilde, engelinden dolayı diğer kişilerden farklı muamelede bulunulamaz. Çalışan veya iş başvurusunda bulunan engellilerin karşılaşabileceği engel ve güçlükleri ortadan kaldırmaya yönelik istihdam süreçlerindeki önlemlerin alınması ve engellilerin çalıştığı iş yerlerinde makul düzenlemelerin, bu konuda görev, yetki ve sorumluluğu bulunan kurum ve kuruluşlar ile işverenler tarafından yapılması zorunludur.
EKPSS VE ENGELLİLERİN DEVLET MEMURLUĞUNA ALINMALARI HAKKINDA YÖNETMELİK
MADDE 16- (1) Kamu kurum ve kuruluşları çalışma yerlerini ve eklentilerini, engellilerin erişebilirliğine uygun duruma getirmek, engellilerin çalışmalarını kolaylaştıracak gerekli tedbirleri almak ve engellilerin görev yaptıkları kadronun gereği olan işleri yapabilmeleri için engel durumlarına göre gerek duyulan yardımcı ve destekleyici araç ve gereçleri temin etmek zorundadır.
AYŞE SARI.
Sağlık Hizmetleri Sendikası (SAHİMSEN) Engelliler Komisyon Başkanı.
SİMESEN Engellilik Mevzuat Danışmanı.
Gülhane Eğt. Arşt. Hast. Engelli Danışma ve Koordinasyon Birim Sorumlusu
Türkiye Engelsiz Sosyal Hizmet Vakfı (TEYVAK) Yönetim Kurulu Üyesi